“则谓之易”的意思及全诗出处和翻译赏析

zūn jīng gé jì
尊经阁记

jīng, cháng dào yě.
经，常道也。
qí zài yú tiān, wèi zhī mìng qí fù yú rén, wèi zhī xìng.
其在于天，谓之命；其赋于人，谓之性。
qí zhǔ yú shēn, wèi zhī xīn.
其主于身，谓之心。
xīn yě, xìng yě, mìng yě, yī yě.
心也，性也，命也，一也。
tōng rén wù, dá sì hǎi, sāi tiān dì, gèn gǔ jīn, wú yǒu hū fú jù, wú yǒu hū fú tóng, wú yǒu hū huò biàn zhě yě, shì cháng dào yě.
通人物，达四海，塞天地，亘古今，无有乎弗具，无有乎弗同，无有乎或变者也，是常道也。
qí yīng hū gǎn yě, zé wèi cè yǐn, wèi xiū wù, wèi cí ràng, wéi shì fēi qí jiàn yú shì yě, zé wèi fù zǐ zhī qīn, wèi jūn chén zhī yì, wèi fū fù zhī bié, wèi cháng yòu zhī xù, wèi péng yǒu zhī xìn.
其应乎感也，则为恻隐，为羞恶，为辞让，为是非；其见于事也，则为父子之亲，为君臣之义，为夫妇之别，为长幼之序，为朋友之信。
shì cè yǐn yě, xiū wù yě, cí ràng yě, shì fēi yě shì qīn yě, yì yě, xù yě, bié yě, xìn yě, yī yě.
是恻隐也，羞恶也，辞让也，是非也；是亲也，义也，序也，别也，信也，一也。
jiē suǒ wèi xīn yě, xìng yě, mìng yě.
皆所谓心也，性也，命也。
tōng rén wù, dá sì hǎi, sāi tiān dì, gèn gǔ jīn, wú yǒu hū fú jù, wú yǒu hū fú tóng, wú yǒu hū huò biàn zhě yě, shì cháng dào yě.
通人物，达四海，塞天地，亘古今，无有乎弗具，无有乎弗同，无有乎或变者也，是常道也。
yǐ yán qí yīn yáng xiāo xī zhī xíng yān, zé wèi zhī yì yǐ yán qí jì gāng zhèng shì zhī shī yān, zé wèi zhī shū yǐ yán qí gē yǒng xìng qíng zhī fā yān, zé wèi zhī shī yǐ yán qí tiáo lǐ jié wén zhī zhe yān, zé wèi zhī lǐ yǐ yán qí xīn xǐ hé píng zhī shēng yān, zé wèi zhī lè yǐ yán qí chéng wěi xié zhèng zhī biàn yān, zé wèi zhī chūn qiū.
以言其阴阳消息之行焉，则谓之《易》；以言其纪纲政事之施焉，则谓之《书》；以言其歌咏性情之发焉，则谓之《诗》；以言其条理节文之着焉，则谓之《礼》；以言其欣喜和平之生焉，则谓之《乐》；以言其诚伪邪正之辨焉，则谓之《春秋》。
shì yīn yáng xiāo xī zhī xíng yě, yǐ zhì yú chéng wěi xié zhèng zhī biàn yě, yī yě, jiē suǒ wèi xīn yě, xìng yě, mìng yě.
是阴阳消息之行也，以至于诚伪邪正之辨也，一也，皆所谓心也，性也，命也。
tōng rén wù, dá sì hǎi, sāi tiān dì, gèn gǔ jīn, wú yǒu hū fú jù, wú yǒu hū fú tóng, wú yǒu hū huò biàn zhě yě.
通人物，达四海，塞天地，亘古今，无有乎弗具，无有乎弗同，无有乎或变者也。
fū shì zhī wèi liù jīng.
夫是之谓六经。
liù jīng zhě fēi tā, wú xīn zhī cháng dào yě.
六经者非他，吾心之常道也。
shì gù yì yě zhě, zhì wú xīn zhī yīn yáng xiāo xī zhě yě shū yě zhě, zhì wú xīn zhī jì gāng zhèng shì zhě yě shī yě zhě, zhì wú xīn zhī gē yǒng xìng qíng zhě yě lǐ yě zhě, zhì wú xīn zhī tiáo lǐ jié wén zhě yě lè yě zhě, zhì wú xīn zhī xīn xǐ hé píng zhě yě chūn qiū yě zhě, zhì wú xīn zhī chéng wěi xié zhèng zhě yě.
是故《易》也者，志吾心之阴阳消息者也；《书》也者，志吾心之纪纲政事者也；《诗》也者，志吾心之歌咏性情者也；《礼》也者，志吾心之条理节文者也；《乐》也者，志吾心之欣喜和平者也；《春秋》也者，志吾心之诚伪邪正者也。
jūn zǐ zhī yú liù jīng yě, qiú zhī wú xīn zhī yīn yáng xiāo xī ér shí xíng yān, suǒ yǐ zūn yì yě qiú zhī wú xīn zhī jì gāng zhèng shì ér shí shī yān, suǒ yǐ zūn shū yě qiú zhī wú xīn zhī gē yǒng xìng qíng ér shí fā yān, suǒ yǐ zūn shī yě qiú zhī wú xīn zhī tiáo lǐ jié wén ér shí zhe yān, suǒ yǐ zūn lǐ yě qiú zhī wú xīn zhī xīn xǐ hé píng ér shí shēng yān, suǒ yǐ zūn lè yě qiú zhī wú xīn zhī chéng wěi xié zhèng ér shí biàn yān, suǒ yǐ zūn chūn qiū yě.
君子之于六经也，求之吾心之阴阳消息而时行焉，所以尊《易》也；求之吾心之纪纲政事而时施焉，所以尊《书》也；求之吾心之歌咏性情而时发焉，所以尊《诗》也；求之吾心之条理节文而时着焉，所以尊《礼》也；求之吾心之欣喜和平而时生焉，所以尊「乐」也；求之吾心之诚伪邪正而时辨焉，所以尊《春秋》也。
gài xī zhě shèng rén zhī fú rén jí, yōu hòu shì, ér shù liù jīng yě, yóu zhī fù jiā zhě zhī fù zǔ, lǜ qí chǎn yè kù cáng zhī jī, qí zǐ sūn zhě, huò zhì yú yí wàng sàn shī, zú kùn qióng ér wú yǐ zì quán yě, ér jì jí qí jiā zhī suǒ yǒu yǐ yí zhī, shǐ zhī shì shǒu qí chǎn yè kù cáng zhī jī ér xiǎng yòng yān, yǐ miǎn yú kùn qióng zhī huàn.
盖昔者圣人之扶人极，忧后世，而述六经也，由之富家者支父祖，虑其产业库藏之积，其子孙者，或至于遗忘散失，卒困穷而无以自全也，而记籍其家之所有以贻之，使之世守其产业库藏之积而享用焉，以免于困穷之患。
gù liù jīng zhě, wú xīn zhī jì jí yě, ér liù jīng zhī shí, zé jù yú wú xīn.
故六经者，吾心之记籍也，而六经之实，则具于吾心。
yóu zhī chǎn yè kù cáng zhī shí jī, zhǒng zhǒng sè sè, jù cún yú qí jiā, qí jì jí zhě, tè míng zhuàng shù mù ér yǐ.
犹之产业库藏之实积，种种色色，具存于其家，其记籍者，特名状数目而已。
ér shì zhī xué zhě, bù zhī qiú liù jīng zhī shí yú wú xīn, ér tú kǎo suǒ yú yǐng xiǎng zhī jiān, qiān zhì yú wén yì zhī mò, kēng kēng rán yǐ wéi shì liù jīng yǐ.
而世之学者，不知求六经之实于吾心，而徒考索于影响之间，牵制于文义之末，硁硁然以为是六经矣。
shì yóu fù jiā zhī zǐ sūn, bù wù shǒu shì xiǎng yòng qí chǎn yè kù cáng zhī shí jī, rì yí wàng sàn shī, zhì wéi jù rén gài fū, ér yóu xiāo xiāo rán zhǐ qí jì jí yuē: sī wú chǎn yè kù cáng zhī jī yě! hé yǐ yì yú shì? wū hū! liù jīng zhī xué, qí bù míng yú shì, fēi yī zhāo yī xī zhī gù yǐ.
是犹富家之子孙，不务守视享用其产业库藏之实积，日遗忘散失，至为窭人丐夫，而犹嚣嚣然指其记籍曰：「斯吾产业库藏之积也！」何以异于是？呜呼！六经之学，其不明于世，非一朝一夕之故矣。
shàng gōng lì, chóng xié shuō, shì wèi luàn jīng xí xùn gǔ, zhuàn jì sòng, méi nì yú qiǎn wén xiǎo jiàn, yǐ tú tiān xià zhī ěr mù, shì wèi wǔ jīng chǐ yín cí, jìng guǐ biàn, shì jiān xīn dào xíng, zhú shì lǒng duàn, ér yóu zì yǐ wéi tōng jīng, shì wèi zéi jīng.
尚功利，崇邪说，是谓乱经；习训诂，传记诵，没溺于浅闻小见，以涂天下之耳目，是谓侮经；侈淫辞，竞诡辩，饰奸心盗行，逐世垄断，而犹自以为通经，是谓贼经。
ruò shì zhě, shì bìng qí suǒ wèi jì jí zhě, ér gē liè qì huǐ zhī yǐ, níng fù zhī suǒ yǐ wéi zūn jīng yě hū? yuè chéng jiù yǒu jī shān shū yuàn, zài wò lóng xī gāng, huāng fèi jiǔ yǐ.
若是者，是并其所谓记籍者，而割裂弃毁之矣，宁复之所以为尊经也乎？越城旧有稽山书院，在卧龙西冈，荒废久矣。
jùn shǒu wèi nán nán jūn dà jí, jì fū zhèng yú mín, zé kǎi rán dào mò xué zhī zhī lí, jiāng jìn zhī yǐ shèng xián zhī dào, yú shì shǐ shān yīn lìng wú jūn yíng tà shū yuàn ér yī xīn zhī, yòu wèi zūn jīng gé yú qí hòu, yuē: jīng zhèng zé shù mín xìng shù mín xìng, sī wú xié tè yǐ.
郡守渭南南君大吉，既敷政于民，则慨然悼末学之支离，将进之以圣贤之道，于是使山阴另吴君瀛拓书院而一新之，又为尊经阁于其后，曰：「经正则庶民兴；庶民兴，斯无邪慝矣。
gé chéng, qǐng yǔ yī yán, yǐ shěn duō shì, yǔ jì bù huò cí, zé wèi jì zhī ruò shì.
」阁成，请予一言，以谂多士，予既不获辞，则为记之若是。
wū hū! shì zhī xué zhě, dé wú shuō ér qiú zhū qí xīn yān, qí yì shù hū zhī suǒ yǐ wéi zūn jīng yě yǐ.
呜呼！世之学者，得吾说而求诸其心焉，其亦庶乎知所以为尊经也矣。