“辔不诡遇”的意思及全诗出处和翻译赏析

dōng dōu fù
东都赋

dōng dōu zhǔ rén kuì rán ér tàn yuē:" tòng hū fēng sú zhī yí rén yě.
东都主人喟然而叹曰：“痛乎风俗之移人也。
zǐ shí qín rén, jīn kuā guǎn shì, bǎo jiè hé shān, xìn shí zhāo xiāng ér zhī shǐ huáng yǐ, wū dǔ dà hàn zhī yún wéi hū? fū dà hàn zhī kāi yuán yě, fèn bù yī yǐ dēng huáng wèi, yóu shù qī ér chuàng wàn dài, gài liù jí suǒ bù néng tán, qián shèng mí dé yán yān dāng cǐ zhī shí, gōng yǒu héng ér dàng tiān, tǎo yǒu nì ér shùn mín.
子实秦人，矜夸馆室，保界河山，信识昭、襄而知始皇矣，乌睹大汉之云为乎？夫大汉之开元也，奋布衣以登皇位，由数期而创万代，盖六籍所不能谈，前圣靡得言焉当此之时，功有横而当天，讨有逆而顺民。
gù lóu jìng dù shì ér xiàn qí shuō, xiāo gōng quán yí ér tà qí zhì.
故娄敬度势而献其说，萧公权宜而拓其制。
shí qǐ tài ér ān zhī zāi, jì bù dé yǐ yǐ yě.
时岂泰而安之哉，计不得以已也。
wú zi céng bú shì dǔ, gù yào hòu sì zhī mò zào, bù yì àn hū? jīn jiāng yǔ zi yǐ jiàn wǔ zhī zhì, yǒng píng zhī shì, jiān yú tài qīng, yǐ biàn zǐ zhī huò zhì.
吾子曾不是睹，顾曜后嗣之末造，不亦暗乎？今将语子以建武之治，永平之事，监于太清，以变子之惑志。
wǎng zhě wáng mǎng zuò nì, hàn zuò zhōng quē, tiān rén zhì zhū, liù hé xiāng miè.
往者王莽作逆，汉祚中缺，天人致诛，六合相灭。
yú shí zhī luàn, shēng rén jǐ wáng, guǐ shén mǐn jué, hè wú wán jiù, fú wǎng yí shì.
于时之乱，生人几亡，鬼神泯绝，壑无完柩，郛罔遗室。
yuán yě yàn rén zhī ròu, chuān gǔ liú rén zhī xuè, qín xiàng zhī zāi, yóu bù kè bàn, shū qì yǐ lái, wèi zhī huò jì.
原野厌人之肉，川谷流人之血，秦、项之灾，犹不克半，书契以来，未之或纪。
gù xià rén hào ér shàng sù, shàng dì huái ér jiàng jiān, nǎi zhì mìng hū shèng huáng.
故下人号而上诉，上帝怀而降监，乃致命乎圣皇。
yú shì shèng huáng nǎi wò gān fú, chǎn kūn zhēn, pī huáng tú, jī dì wén, hè rán fā fèn, yīng ruò xìng yún, tíng jī kūn yáng, píng nù léi zhèn.
于是圣皇乃握乾符，阐坤珍，披皇图，稽帝文，赫然发愤，应若兴云，霆击昆阳，凭怒雷震。
suì chāo dà hé, kuà běi yuè, lì hào gāo yì, jiàn dū hé luò.
遂超大河，跨北岳，立号高邑，建都河、洛。
shào bǎi wáng zhī huāng tún, yīn zào huà zhī dàng dí, tǐ yuán lì zhì, jì tiān ér zuò.
绍百王之荒屯，因造化之荡涤，体元立制，继天而作。
xì táng tǒng, jiē hàn xù, mào yù qún shēng, huī fù jiāng yǔ, xūn jiān hū zài xī, shì qín hū sān wǔ.
系唐统，接汉绪，茂育群生，恢复疆宇，勋兼乎在昔，事勤乎三五。
qǐ tè fāng guǐ bìng jī, fēn fēn hòu pì, zhì jìn gǔ zhī suǒ wù, dǎo yī shèng zhī xiǎn yì yún ěr zāi.
岂特方轨并迹，纷纷后辟，治近古之所务，蹈一圣之险易云尔哉。
qiě fú jiàn wǔ zhī yuán, tiān dì gé mìng, sì hǎi zhī nèi, gèng zào fū fù, zhào yǒu fù zǐ, jūn chén chū jiàn, rén lún shí shǐ, sī nǎi fú xī shì zhī suǒ yǐ jī huáng dé yě.
且夫建武之元，天地革命，四海之内，更造夫妇，肇有父子，君臣初建，人伦实始，斯乃伏牺氏之所以基皇德也。
fēn zhōu tǔ, lì shì cháo, zuò pán yú, zào qì xiè, sī nǎi xuān yuán shì zhī suǒ yǐ kāi dì gōng yě.
分州土，立市朝，作盘舆，造器械，斯乃轩辕氏之所以开帝功也。
gōng xíng tiān fá, yìng tiān shùn rén, sī nǎi tāng wǔ zhī suǒ yǐ zhāo wáng yè yě.
龚行天罚，应天顺人，斯乃汤、武之所以昭王业也。
qiān dū gǎi yì, yǒu yīn zōng zhōng xīng zhī zé yān.
迁都改邑，有殷宗中兴之则焉。
jí tǔ zhī zhōng, yǒu zhōu chéng lóng píng zhī zhì yān.
即土之中，有周成隆平之制焉。
bù jiē chǐ tǔ yī rén zhī bǐng, tóng fú hū gāo zǔ.
不阶尺土一人之柄，同符乎高祖。
kè jǐ fù lǐ, yǐ fèng zhōng shǐ, yǔn gōng hū xiào wén.
克己复礼，以奉终始，允恭乎孝文。
xiàn zhāng jī gǔ, fēng dài lēi chéng, yí bǐng hū shì zōng.
宪章稽古，封岱勒成，仪炳乎世宗。
àn liù jīng ér xiào dé, miǎo gǔ xī ér lùn gōng, rén shèng zhī shì jì gāi, ér dì wáng zhī dào bèi yǐ.
案《六经》而校德，眇古昔而论功，仁圣之事既该，而帝王之道备矣。
zhì yú yǒng píng zhī jì, zhòng xī ér lèi qià, shèng sān yōng zhī shàng yí, xiū gǔn lóng zhī fǎ fú, pù hóng zǎo, xìn jǐng shuò, yáng shì miào, zhèng yǎ yuè.
至于永平之际，重熙而累洽，盛三雍之上仪，修衮龙之法服，铺鸿藻，信景铄，扬世庙，正雅乐。
rén shén zhī hé yǔn qià, qún chén zhī xù jì sù.
人神之和允洽，群臣之序既肃。
nǎi dòng dà lù, zūn huáng qú, xǐng fāng xún shòu, qióng lǎn wàn guó zhī yǒu wú, kǎo shēng jiào zhī suǒ bèi, sàn huáng míng yǐ zhú yōu.
乃动大辂，遵皇衢，省方巡狩，穷览万国之有无，考声教之所被，散皇明以烛幽。
rán hòu zēng zhōu jiù, xiū luò yì, shàn wēi wēi, xiǎn yì yì.
然后增周旧，修洛邑，扇巍巍，显翼翼。
guāng hàn jīng yú zhū xià, zǒng bā fāng ér wèi zhī jí.
光汉京于诸夏，总八方而为之极。
shì yǐ huáng chéng zhī nèi, gōng shì guāng míng, quē tíng shén lì, shē bù kě yú, jiǎn bù néng chǐ.
是以皇城之内，宫室光明，阙庭神丽，奢不可逾，俭不能侈。
wài zé yīn yuán yě yǐ zuò yuàn, tián liú quán ér wèi zhǎo, fā píng zǎo yǐ qián yú, fēng pǔ cǎo yǐ yù shòu, zhì tóng hū liáng zōu, yì hé hū líng yòu.
外则因原野以作苑，填流泉而为沼，发 苹藻以潜鱼，丰圃草以毓兽，制同乎梁邹，谊合乎灵囿。
ruò nǎi shùn shí jié ér sōu shòu, jiǎn chē tú yǐ jiǎng wǔ, zé bì lín zhī yǐ wáng zhì, kǎo zhī yǐ fēng yǎ, lì zōu yú, lǎn sì tiě, jiā chē gōng, cǎi jí rì, lǐ guān zhěng yí, shèng yú nǎi chū.
若乃顺时节而搜狩，简车徒以讲武，则必临之以《王制》，考之以《风》《雅》，历《驺虞》，览《驷铁》，嘉《车攻》，采《吉日》，礼官整仪，乘舆乃出。
yú shì fā jīng yú, kēng huá zhōng, dēng yù lù, chéng shí lóng, fèng gài shēn lì, hé luán líng lóng, tiān guān jǐng cóng, qǐn wēi shèng róng.
于是发鲸鱼，铿华钟，登玉辂，乘时龙，凤盖棽丽，和銮玲珑，天官景从，寝威盛容。
shān líng hù yě, shǔ yù fāng shén, yǔ shī fàn sǎ, fēng bó qīng chén, qiān shèng léi qǐ, wàn qí fēn yún, yuán róng jìng yě, gē dìng huì yún, yǔ máo sǎo ní, jīng qí fú tiān.
山灵护野，属御方神，雨师泛洒，风伯清尘，千乘雷起，万骑纷纭，元戎竟野，戈铤彗云，羽旄扫霓，旌旗拂天。
yàn yàn yán yán, yáng guāng fēi wén, tǔ yàn shēng fēng, hē yě pēn shān, rì yuè wèi zhī duó míng, qiū líng wèi zhī yáo zhèn.
焱焱炎炎，扬光飞文，吐焰生风，欱野喷山，日月为之夺明，丘陵为之摇震。
suì jí hū zhōng yòu, chén shī àn tún, pián bù qǔ, liè xiào duì, lēi sān jūn, shì jiàng shuài.
遂集乎中囿，陈师案屯，骈部曲，列校队，勒三军，誓将帅。
rán hòu jǔ fēng fá gǔ, shēn lìng sān qū, yóu chē tíng jī, xiāo qí diàn wù, yóu jī fā shè fàn shì shī yù, xián bù tiàn qín, pèi bù guǐ yù, fēi zhě wèi jí xiáng, zǒu zhě wèi jí qù.
然后举烽伐鼓，申令三驱， 輶车霆激，骁骑电骛，由基发射范氏施御，弦不睼禽，辔不诡遇，飞者未及翔，走者未及去。
zhǐ gù shū hū, huò chē yǐ shí, lè bù jí pán, shā bù jìn wù, mǎ wǎn yú zú, shì nù wèi xiè, xiān qū fù lù, shǔ chē àn jié.
指顾倏忽，获车已实，乐不极盘，杀不尽物，马踠余足，士怒未渫，先驱复路，属车案节。
yú shì jiàn sān xī, xiào wǔ shēng, lǐ shén qí, huái bǎi líng, jìn míng táng, lín bì yōng, yáng jī xī, xuān huáng fēng, dēng líng tái, kǎo xiū zhēng.
于是荐三牺，效五牲，礼神祇，怀百灵，觐明堂，临辟雍，扬缉熙，宣皇风，登灵台，考休徵。
fǔ yǎng hū qián kūn, cān xiàng hū shèng gōng, mù zhōng xià ér bù dé, kàn sì yì ér kàng léng.
俯仰乎乾坤，参象乎圣躬，目中夏而布德，瞰四裔而抗棱。
xī dàng hé yuán, dōng dàn hǎi chún, běi dòng yōu yá, nán tì zhū yín.
西荡河源，东澹海漘，北动幽崖，南趯朱垠。
shū fāng bié qū, jiè jué ér bù lín.
殊方别区，界绝而不邻。
zì xiào wǔ zhī suǒ bù zhēng, xiào xuān zhī suǒ wèi chén, mò bù lù zhé shuǐ lì, bēn zǒu ér lái bīn.
自孝武之所不征，孝宣之所未臣，莫不陆讋水栗，奔走而来宾。
suì suí āi láo, kāi yǒng chāng, chūn wáng sān cháo, huì tóng hàn jīng.
遂绥哀牢，开永昌，春王三朝，会同汉京。
shì rì yě, tiān zǐ shòu sì hǎi zhī tú jí, yīng wàn guó zhī gòng zhēn, nèi fǔ zhū xià, wài suí bǎi mán.
是日也，天子受四海之图籍，膺万国之贡珍，内抚诸夏，外绥百蛮。
ěr nǎi shèng lǐ xìng lè, gōng zhàng zhì hū yún lóng zhī tíng, chén bǎi liáo ér zàn qún hòu, jiū huáng yí ér zhǎn dì róng.
尔乃盛礼兴乐，供帐置乎云龙之庭，陈百寮而赞群后，究皇仪而展帝容。
yú shì tíng shí qiān pǐn, zhǐ jiǔ wàn zhōng, liè jīn léi, bān yù shāng, jiā zhēn yù, tài láo xiǎng.
于是庭实千品，旨酒万钟，列金罍，班玉觞，嘉珍御，太牢飨。
ěr nǎi shí jǔ yōng chè, tài shī zòu yuè, chén jīn shí, bù sī zhú, zhōng gǔ kēng hōng, guǎn xián yè yù.
尔乃食举《雍》彻，太师奏乐，陈金石，布丝竹，钟鼓铿鍧，管弦烨煜。
kàng wǔ shēng, jí liù lǜ, gē jiǔ gōng, wǔ bā yì, sháo wǔ bèi, tài gǔ huá.
抗五声，极六律，歌九功，舞八佾，《韶》《武》备，泰古华。
sì yí jiàn zòu, dé guǎng suǒ jí, jìn mài dōu lí, wǎng bù jù jí.
四夷间奏，德广所及，僸佅兜离，罔不具集。
wàn lè bèi, bǎi lǐ jì, huáng huān jiā, qún chén zuì, jiàng yān yùn, diào yuán qì, rán hòu zhuàng zhōng gào bà, bǎi liáo suì tuì.
万乐备，百礼暨，皇欢浃，群臣醉，降烟熅，调元气，然后撞钟告罢，百寮遂退。
yú shì shèng shàng qīn wàn fāng zhī huān yú, yòu mù yù yú gào zé, jù qí chǐ xīn zhī jiāng méng, ér dài yú dōng zuò yě, nǎi shēn jiù jiān, xià míng zhào, mìng yǒu sī, bān xiàn dù, zhāo jié jiǎn, shì tài sù.
于是圣上亲万方之欢娱，又沐浴于膏泽，惧其侈心之将萌，而怠于东作也，乃申旧间，下明诏，命有司，班宪度，昭节俭，示太素。
qù hòu gōng zhī lì shì, sǔn shèng yú zhī fú yù, yì gōng shāng zhī yín yè, xìng nóng sāng zhī shèng wù.
去后宫之丽饰，损乘舆之服御，抑工商之淫业，兴农桑之盛务。
suì lìng hǎi nèi qì mò ér fǎn běn, bèi wěi ér guī zhēn, nǚ xiū zhī rèn, nán wù gēng yún, qì yòng táo páo, fú shàng sù xuán, chǐ xiān mí ér bù fú, jiàn qí lì ér fú zhēn, juān jīn yú shān, shěn zhū yú yuān.
遂令海内弃末而反本，背伪而归真，女修织纴，男务耕耘，器用陶匏，服尚素玄，耻纤靡而不服，贱奇丽而弗珍，捐金于山，沈珠于渊。
yú shì bǎi xìng dí xiá dàng huì ér jìng zhì qīng, xíng shén jì mò, ěr mù fú yíng, shì yù zhī yuán miè, lián chǐ zhī xīn shēng, mò bù yōu yóu ér zì dé, yù rùn ér jīn shēng.
于是百姓涤瑕荡秽而镜至清，形神寂漠，耳目弗营，嗜欲之源灭，廉耻之心生，莫不优游而自得，玉润而金声。
shì yǐ sì hǎi zhī nèi, xué xiào rú lín, xiáng xù yíng mén, xiàn chóu jiāo cuò, zǔ dòu shēn shēn, xià wǔ shàng gē, dǎo dé yǒng rén.
是以四海之内，学校如林，庠序盈门，献酬交错，俎豆莘莘，下舞上歌，蹈德咏仁。
dēng jiàng rèn yàn zhī lǐ jì bì, yīn xiāng yǔ jiē tàn xuán dé, dǎng yán hóng shuō, xián hán hé ér tǔ qì, sòng yuē:" shèng zāi hū sī shì!" jīn lùn zhě dàn zhī sòng yú xià zhī shū, yǒng yīn zhōu zhī shī, jiǎng xī wén zhī yì, lùn kǒng shì zhī chūn qiū, hǎn néng jīng gǔ jīn zhī qīng zhuó, jiū hàn dé zhī suǒ yóu.
登降饪宴之礼既毕，因相与嗟叹玄德，谠言弘说，咸含和而吐气，颂曰：“盛哉乎斯世！”今论者但知诵虞、夏之《书》，咏殷、周之《诗》，讲羲、文之《易》，论孔氏之《春秋》，罕能精古今之清浊，究汉德之所由。
wéi zi pō shí jiù diǎn, yòu tú chí chěng hū mò liú.
唯子颇识旧典，又徒驰骋乎末流。
wēn gù zhī xīn yǐ nán, ér zhī dé zhě xiān yǐ.
温故知新已难，而知德者鲜矣。
qiě fú pì jiè xī róng, xiǎn zǔ sì sāi, xiū qí fáng yù, shú yǔ chù hū tǔ zhōng, píng yí dòng dá, wàn fāng fú còu? qín lǐng jiǔ léng, jīng wèi zhī chuān, hé ruò sì dú wǔ yuè, dài hé sù luò, tú shū zhī yuān? jiàn zhāng gān quán, guǎn yù liè xiān, shú yǔ líng tái míng táng, tǒng hé tiān rén? tài yè kūn míng, niǎo shòu zhī yòu, hé ruò bì yōng hǎi liú, dào dé zhī fù? yóu xiá yú chǐ, fàn yì qīn lǐ, shú yǔ tóng lǚ fǎ dù, yì yì jì jì yě? zi tú xí qín ē páng zhī zào tiān, ér bù zhī jīng luò zhī yǒu zhì yě.
且夫僻界西戎，险阻四塞，修其防御，孰与处乎土中，平夷洞达，万方辐凑？秦岭、九崚，泾、渭之川，曷若四渎、五岳，带河溯洛，图书之渊？建章、甘泉，馆御列仙，孰与灵台、明堂，统和天人？太液、昆明，鸟兽之囿，曷若辟雍海流，道德之富？游侠逾侈，犯义侵礼，孰与同履法度，翼翼济济也？子徒习秦阿房之造天，而不知京洛之有制也。
shí hán gǔ zhī kě guān, ér bù zhī wáng zhě zhī wú wài yě.
识函谷之可关，而不知王者之无外也。
zhǔ rén zhī cí wèi zhōng, xī dōu bīn jué rán shī róng, qūn xún jiàng jiē, dié rán yì xià, pěng shǒu yù cí.
主人之辞未终，西都宾矍然失容，逡巡降阶，揲然意下，捧手欲辞。
" zhǔ rén yuē:" fù wèi, jīn jiāng shòu yǔ yǐ wǔ piān zhī shī.
”主人曰：“复位，今将授予以五篇之诗。
" bīn jì zú yè, nǎi chēng yuē:" měi zāi hū sī shī! yì zhèng hū yáng xióng, shì shí hū xiàng rú, fěi wéi zhǔ rén zhī hào xué, gài nǎi zāo yù hū sī shí yě.
”宾既卒业，乃称曰：“美哉乎斯诗！义正乎扬雄，事实乎相如，匪唯主人之好学，盖乃遭遇乎斯时也。
xiǎo zi kuáng jiǎn, bù zhī suǒ cái, jì wén zhèng dào, qǐng zhōng shēn ér sòng zhī.
小子狂简，不知所裁，既闻正道，请终身而诵之。
"
”